30.03.2021

Substancje niebezpieczne – klasyfikacja znaków

Z pewnością nie raz spotkałeś się z oznaczeniami jasno informującymi o narażeniu na substancje niebezpieczne bądź szkodliwe promieniowanie. Z tego typu piktogramami najczęściej można spotkać się w szpitalach, w których odbywają się wszelkiego rodzaju badania, wykorzystujące silne napromieniowanie, ale także w miejscach pracy czy środkach transportu. Mało kto jednak wie, że system znaków informujący o występowaniu substancji niebezpiecznych został ujednolicony i – co więcej – każda z etykiet różni się między sobą nie tylko grafiką, ale także kolorem. W poniższym artykule zdecydowaliśmy się zdefiniować, czym tak naprawdę są substancje niebezpieczne i jakie substancje oraz mieszaniny obejmują, co dokładnie określenia rozporządzenie ujednolicające system znaków, a także jak aktualnie wygląda podział naklejek ADR.

Czym są substancje niebezpieczne?

Według definicji określonej przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy substancje niebezpieczne to: „każda ciecz, gaz lub ciało stałe stanowiące zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, znajdujące się w niemal wszystkich miejscach pracy”. Z chemicznego punktu widzenia substancje niebezpieczne to natomiast substancje chemiczne i metale, które ze względu na swoje właściwości fizyczne mogą stanowić bądź stanowią bezpośrednie zagrożenie dla człowieka, skutkujące poważnymi urazami lub nawet w niektórych przypadkach śmiercią. Urazy mogą zostać spowodowane przez bezpośredni kontakt z substancją niebezpieczną, a także w wyniku wejścia w reakcję substancji szkodliwych z inną substancją bądź mieszaniną. Oczywiście oprócz powszechnie przyjętej klasyfikacji substancje niebezpieczne można podzielić na cztery, podstawowe kategorie:

substancje bezpośrednio szkodliwe, mogące skutkować urazem bądź śmiercią przy uprzedniej reakcji chemicznej lub bez niej;
substancje reagujące z wodą, które po wejściu w reakcję z wodą lub parą wodną wytwarzają ciepło i/lub gazy łatwopalne bądź wybuchowe;
środki utleniające, wytwarzające tlen naturalnie lub po wejściu w reakcję z ciepłem, równocześnie zwiększając ryzyko wystąpienia pożaru czy wybuchu;
substancje toksyczne zatruwające organizm poprzez wdychanie, spożycie bądź wchłonięcie przez skórę.

Warto mieć jednak na uwadze, że niektóre substancje niebezpieczne można przydzielić do więcej niż jednej kategorii, tym samym stanowią one znacznie większe zagrożenie dla organizmu. Z substancjami wpisującymi się w wyżej wymienione kategorie styczność mają przede wszystkim pracownicy zajmujący się przeładowywaniem ładunków w portach, śródlądowych składach celnych, portach lotniczych, a także instalacjach rafineryjnych.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych

Przed chwilą poznałeś dwie definicje substancji niebezpiecznych powszechnych – określoną przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy oraz doskonale znaną wykwalifikowanym pracownikom laboratoriów, a nawet uczniom. Wcześniej zdążyliśmy wspomnieć, że oprócz powyższego podziału na cztery kategorie oznaczenia substancji niebezpiecznych zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów, pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancję stwarzającą zagrożenie czy też mieszaniny stwarzające zagrożenie. Klasyfikacja opisywanych przez nas substancji niebezpiecznych oraz mieszanin substancji chemicznych oparta jest przede wszystkim na określeniu charakteryzujących ich właściwości fizykochemicznych i biologicznych, mogących stanowić zagrożenie zarówno dla człowieka, jak i środowiska naturalnego podczas stosowania bądź użytkowania. Mając na uwadze przepisy oraz powszechnie przyjęty podział ze względu na rodzaj zagrożenia, preparaty, mieszaniny i substancje chemiczne można podzielić na:

wybuchowe,
utleniające,
skrajnie łatwopalne,
wysoce łatwopalne,
łatwopalne,
bardzo toksyczne,
toksyczne,
szkodliwe,
żrące,
drażniące,
uczulające,
rakotwórcze,
mutagenne,
działające szkodliwie na rozrodczość,
niebezpieczne dla środowiska.

Substancje niebezpieczne a ogólnie przyjęte oznaczenia

W artykule nie mogło zabraknąć drobnych smaczków dotyczących powszechnie przyjętych norm oraz przepisów. Wcześniej nawiązaliśmy do rozporządzenia Ministra Zdrowia, które już w 2012 roku pozwoliło na unormowanie oznakowania instalacji zawierających substancje lub preparaty niebezpieczne. Niemniej system Global Harmonised System, czyli Globalnie Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania, został opracowany przez ONZ. Jego głównym celem było ujednolicenie standardów klasyfikacji, oznakowania i komunikacji o możliwych zagrożeniach na całym świecie. Aktualnie GHS zawiera jednoznacznie ujednolicone kryteria klasyfikacji zarówno substancji, jak i mieszanin pod kątem stwarzanych przez nie zagrożeń dla życia człowieka oraz otaczającego go środowiska. Można znaleźć w nim również informacje dotyczące podstawowych wymagań w postaci etykiet ostrzegawczych tudzież naklejek ADR oraz kart charakterystyki. System dokładnie określa kształt, kolor i piktogramy substancji niebezpiecznych i – co więcej – został wdrożony w ponad 60 krajach, w tym w całej Unii Europejskiej. Poszukując informacji o oznaczeniach substancji niebezpiecznych, można natknąć się również na rozporządzenie CLP (Classification, Labelling, Packaging), które weszło w życie 20 stycznia 2009 roku i dostosowuje wcześniejsze przepisy obowiązujące na terenie Unii Europejskiej do systemu GHS opracowanego przez ONZ. Zobowiązanymi do ich przestrzegania są wszyscy producenci, importerzy, a także dalsi użytkownicy. Nowe etykiety oraz zaktualizowane karty charakterystyki muszą zawierać m.in. piktogram substancji niebezpiecznej, hasło ostrzegawcze, zwroty określające zagrożenie i zwroty wskazujące środki ostrożności.

Znaki ostrzegawcze a transport materiałów niebezpiecznych

Jedną z branż, która musi bezwzględnie dostosowywać się do nieustannie zmieniających się przepisów prawnych, są firmy transportowe. Może zaistnieć taka sytuacja, podczas której kierowca będzie zobowiązany do przetransportowania materiałów, towarów bądź substancji o podwyższonym ryzyku, zachowując przy tym odpowiednią ostrożność. W tym celu został powołany m.in. transport ADR, przewożący różnorodne materiały ciekłe i stałe, powszechnie uznawane za niebezpieczne. Podlega on szeregowi restrykcji, które zostały zawarte w tzw. umowie ADR, sporządzonej pod koniec lat 50. XX wieku. Określa ona wymagania związane z oznakowanie pojazdów przewożących substancje niebezpieczne w postaci naklejek ADR, informujących o typie transportowanego towaru, warunkach pakowania przesyłek, wyposażeniu pojazdu, a także zapisów, które powinny zostać umieszczone w dokumentacji przewozowej.

Naklejki ADR a podział na kolory oraz kształty

Zarówno towary, jak i pojazdy transportujące powinny zostać odpowiednio oznakowane za pomocą naklejek ADR, które z łatwością zamówisz na stronie internetowej naszej drukarni BV Format. Oznaczenia substancji niebezpiecznych powinny zostać umieszczone na zewnętrznej powierzchni produktu, budynku, opakowania bądź środka transportu. W ten sposób przedsiębiorstwo umożliwia prawidłowe zidentyfikowanie zagrożenia. W zależności od stopnia i rodzaju zagrożenia każda z nalepek charakteryzuje się innym kolorem. Na przykład, substancje łatwopalne zostały oznakowane kolorem czerwonym, najczęściej kojarzonym z ogniem oraz uczuciem ciepła. Z kolei materiały lub substancje wybuchowe oznaczono kolorem pomarańczowym, który do złudzenia przypomina barwę powstałą z połączenia koloru czerwonego oraz żółtego, kojarzonych po kolei z substancjami łatwopalnymi i utleniającymi. Wśród naklejek ADR można znaleźć również oznaczenia substancji niebezpiecznych w kolorze zielonym, będące symbolem substancji, materiałów niepalnych lub nietoksycznych, nawiązujące do zbiorników ze sprężonym powietrzem.